पुरुषसत्ताक व्यवस्थेनं स्त्रियांचं कायम शोषण केलं. आजही २१ व्या शतकात स्त्रीला पायपुसणंचं समजल्या जाते. या पुरुषसत्ताक व्यवस्थेला मुळापासून उपटण्यासाठी अनेक विचारवंतांनी काम केलं. त्यांना त्यात काही प्रमाणात यश देखील आलं. परंतू, अनेकांनी स्त्रीवादाचा चुकीचा अर्थ घेतला. त्यांच्या मते, कायम स्त्रीयांची बाजू घेणं, त्यांच्या हक्कांविषयी बोलणं म्हणजे, स्त्रीवाद. दुसरं असं, काहींनी स्त्रीवादाचा अर्थ पुरुषविरोधी असा घेतला. खरंतर एवढा संकुचित अर्थ स्त्रीवादाचा नसून तो प्रचंड व्यापक आहे. स्त्रीवाद केवळ महिलांच्या प्रश्नांविषयी, त्यांच्या हक्कांविषयी बोलत नाही तर, सर्व लिंगांच्या हक्कांविषयी बोलतो. स्त्री ही पुरुषाप्रमाणे माणूस असूनही तिचे नैसर्गिक अधिकार पुरुषसत्ताक व्यवस्था नाकारते, हे समजणे म्हणजे स्त्रीवादी जाणीव होणे.
महिलांना समानतेची वागणूक मिळत नाही. बऱ्याच ठिकाणी त्यांना हीन दर्जा दिला जातो. त्यामुळं महिला एकत्र येऊन आंदोलन करतात. मला वाटतं, त्या त्यांच्या हक्कांसाठी लढतात. लढलंच पाहिजे. अनेकांना वाटतं, स्त्रीयांचा केवळ पुरुषांना विरोध असतो. मात्र, त्यांचा पुरुषांना विरोध नसतोच. त्यांचा विरोध असतो तो, त्यांना मिळत असलेल्या हीन आणि दुय्यम वागणूकीला. त्यांच्या या लढ्यात अनेक पुरूष देखील त्यांच्या सोबत असतात. पुरूष विरोधी असा जर स्त्रीवादाचा अर्थ असता तर पुरुष त्यांच्या लढ्यात सहभागी झालेच नसते. मी देखील स्त्रीयांच्या लढ्यात कायम त्यांच्या सोबत आहे. कारण, त्यांचा हा लढा त्यांच्यावर होणाऱ्या अन्याय, अत्याचार आणि असमानतेच्या विरोधात आहे. स्त्री-पुरुष विषमता, सर्व प्रकारच्या शोषण, विषमतेला नकार देणे हे स्त्रीवादाचे मध्यवर्ती सूत्र आहे. स्त्रीवाद हा केवळ स्त्रियांवरील अन्याय आणि मुक्तीविषयी बोलत नाही, तर जेथे शोषण, अन्याय होतो, त्याविरोधात तो आवाज उठवतो.
दुसरं म्हणजे, स्त्रीवादी चळवळ हा फक्त स्त्रियांचा प्रश्न नसून, पुरुषांची मानसिकता बदलण्याचा तो प्रयत्न आहे. स्त्री-पुरुष समानतेसंदर्भात अनेकदा लोक म्हणतात, “मी स्त्रीवादी नाही बरं का! पण मी समानता मानते/ मानतो”. मुळात स्त्रीवाद हा समानतेच्याच तत्त्वावर उभा आहे हे सर्वांत आधी आपण समजून घेतले पाहिजे. दोन वर्ग, दोन देश, दोन जाती, दोन धर्म या लढायांप्रमाणे स्त्री-पुरुष ही लढाई नाही. कारण सत्तेचे हस्तांतर हा स्त्रीवादात मुद्दाच नाही. तर परस्परांचा सन्मान राखून व समतेच्या पायावर नवी समाजरचना जन्माला घालणं हा स्त्रीवादाचा हेतू आहे. आजही आपल्या समाजात पितृसत्ताक पद्धती रुजलेली दिसते, त्यामुळे स्त्रियांच्या शोषणास सर्रास अधिमान्यता मिळते. समाजातील सर्व घटकांमध्ये पुरुषी वर्चस्व असल्याने हा भेद कधी संपतच नाही; त्याला आव्हान दिल्याशिवाय आता तरणोपाय नाही. मात्र, पुरुषसत्ताक व्यवस्थेने महिलांचं शोषण केलं, त्यामुळं पुरुषसत्ताक व्यवस्था नष्ट व्हावी. मात्र, पुरुषसत्ताक व्यवस्था नष्ट रून स्त्रीसत्ताक व्यवस्था निर्माण व्हावी, असं नाही वाटतं. तर, पुरूषप्रधान किंवा स्त्रीप्रधान समाज निर्माण झाल्यापेक्षा माणूसप्रधान समाज निर्माण व्हावा, हे मात्र अगदी तळमळीन वाटतं. त्या दृष्टीने टाकलेलं एक छोटंसं पाऊल म्हणजे, 'वुमेन’
महिलांना समानतेची वागणूक मिळत नाही. बऱ्याच ठिकाणी त्यांना हीन दर्जा दिला जातो. त्यामुळं महिला एकत्र येऊन आंदोलन करतात. मला वाटतं, त्या त्यांच्या हक्कांसाठी लढतात. लढलंच पाहिजे. अनेकांना वाटतं, स्त्रीयांचा केवळ पुरुषांना विरोध असतो. मात्र, त्यांचा पुरुषांना विरोध नसतोच. त्यांचा विरोध असतो तो, त्यांना मिळत असलेल्या हीन आणि दुय्यम वागणूकीला. त्यांच्या या लढ्यात अनेक पुरूष देखील त्यांच्या सोबत असतात. पुरूष विरोधी असा जर स्त्रीवादाचा अर्थ असता तर पुरुष त्यांच्या लढ्यात सहभागी झालेच नसते. मी देखील स्त्रीयांच्या लढ्यात कायम त्यांच्या सोबत आहे. कारण, त्यांचा हा लढा त्यांच्यावर होणाऱ्या अन्याय, अत्याचार आणि असमानतेच्या विरोधात आहे. स्त्री-पुरुष विषमता, सर्व प्रकारच्या शोषण, विषमतेला नकार देणे हे स्त्रीवादाचे मध्यवर्ती सूत्र आहे. स्त्रीवाद हा केवळ स्त्रियांवरील अन्याय आणि मुक्तीविषयी बोलत नाही, तर जेथे शोषण, अन्याय होतो, त्याविरोधात तो आवाज उठवतो.
दुसरं म्हणजे, स्त्रीवादी चळवळ हा फक्त स्त्रियांचा प्रश्न नसून, पुरुषांची मानसिकता बदलण्याचा तो प्रयत्न आहे. स्त्री-पुरुष समानतेसंदर्भात अनेकदा लोक म्हणतात, “मी स्त्रीवादी नाही बरं का! पण मी समानता मानते/ मानतो”. मुळात स्त्रीवाद हा समानतेच्याच तत्त्वावर उभा आहे हे सर्वांत आधी आपण समजून घेतले पाहिजे. दोन वर्ग, दोन देश, दोन जाती, दोन धर्म या लढायांप्रमाणे स्त्री-पुरुष ही लढाई नाही. कारण सत्तेचे हस्तांतर हा स्त्रीवादात मुद्दाच नाही. तर परस्परांचा सन्मान राखून व समतेच्या पायावर नवी समाजरचना जन्माला घालणं हा स्त्रीवादाचा हेतू आहे. आजही आपल्या समाजात पितृसत्ताक पद्धती रुजलेली दिसते, त्यामुळे स्त्रियांच्या शोषणास सर्रास अधिमान्यता मिळते. समाजातील सर्व घटकांमध्ये पुरुषी वर्चस्व असल्याने हा भेद कधी संपतच नाही; त्याला आव्हान दिल्याशिवाय आता तरणोपाय नाही. मात्र, पुरुषसत्ताक व्यवस्थेने महिलांचं शोषण केलं, त्यामुळं पुरुषसत्ताक व्यवस्था नष्ट व्हावी. मात्र, पुरुषसत्ताक व्यवस्था नष्ट रून स्त्रीसत्ताक व्यवस्था निर्माण व्हावी, असं नाही वाटतं. तर, पुरूषप्रधान किंवा स्त्रीप्रधान समाज निर्माण झाल्यापेक्षा माणूसप्रधान समाज निर्माण व्हावा, हे मात्र अगदी तळमळीन वाटतं. त्या दृष्टीने टाकलेलं एक छोटंसं पाऊल म्हणजे, 'वुमेन’
- संपादक
